Dobrze funkcjonujący dostęp naczyniowy jest kluczowym elementem w procesie leczenia.
To dzięki niemu możliwe jest wykonie zabiegu jakim jest hemodializa. Bardzo ważne jest, aby odpowiednio dbać o dostęp naczyniowy tak, by mógł on spełniać swoje zadanie oraz funkcjonować jak najdłużej bez powikłań.
W zależności od stanu pacjenta, możliwe jest wytworzenie trzech różnych rodzajów dostępów naczyniowych: przetoka z naczyń własnych, proteza naczyniowa oraz cewnik centralny.
Przetoka, to najlepszy i najbezpieczniejszy rodzaj dostępu naczyniowego. Na co trzeba zwrócić szczególną uwagę oraz jak należy pielęgnować przetokę, aby funkcjonowała jak najdłużej bez powikłań?
Przetoka tętniczo-żylna wytwarzana jest podczas niewielkiego zabiegu chirurgicznego, mającego na celu wytworzenie połączenia między tętnicą a żyłą. Zanim będzie można z niej korzystać, musi upłynąć kilka tygodni opisanych w poszczególnych etapach jej „dojrzewania”.
Etap I
Opuszczenie szpitala z nowo wytworzoną przetoką
W przeciągu kilku dni od wytworzenia przetoki może nadal być obecny obrzęk oraz odczuwalny dyskomfort związany z obecnością szwów na skórze.
Aby zmniejszyć te dolegliwości należy:
- Oprzeć ramię i łokieć na niewielkiej poduszeczce.
- Chronić miejsce zespolenia (miejsce założenia szwów) przed urazami lub przed kontaktem ze zwierzętami domowymi (ochrona przed urazami i zakażeniem).
- Nie podnosić ręką z przetoką, przedmiotów cięższych niż 3 kg.
Dodatkowo: chronić opatrunek przed zamoczeniem.
Etap II
Okres „dojrzewania” przetoki
Doświadczony personel medyczny stacji, w okresie „dojrzewania przetoki” i w oczekiwaniu na jej nakłuwanie, może zalecić wykonywanie ćwiczeń mających na celu wzmocnienie i pogrubienie ściany naczyń przetoki, co ułatwi ich nakłuwanie.
Pierwsze nakłucie zostanie wykonane po około 6 tygodniach od wytworzenia przetoki z naczyń własnych lub wcześniej z użyciem protezy naczyniowej.
Rozpoczęcie korzystania z przetoki jest poprzedzone jej dokładną oceną, wykonaną przez personel medyczny stacji dializ, by sprawdzić czy szerokość naczyń oraz przepływ krwi przez przetokę, w pełni kwalifikuje ją do nakłuwania.
Jakie ćwiczenia są najczęściej zalecane i jak często należy je powtarzać?
Ćwiczenia wykonujemy kilka razy dziennie pamiętając, aby przed ich rozpoczęciem:
- Umyć okolicę przetoki letnią wodą z mydłem.
- Delikatnie osuszając skórę sprawdzić, czy szmer w przetoce jest dobrze wyczuwalny.
Ćwiczenia dobierane są indywidulanie, najczęściej polecanymi są:
- Ćwiczenia oporowe:
a) Na wyprostowanej lekko uniesionej ręce, trzymając w dłoni elastyczny przedmiot (na przykład: piłeczka piankowa itp.), wykonuj rytmiczne ruchy zaciskania (utrzymując ucisk przez ok 3 -5 sek.) i zwalniania, powtarzając te sekwencje co najmniej 10 razy.
b) Trzymając w dwóch palcach ręki z przetoką klamerkę do bielizny/spinacz wykonuj rytmiczne ruchy zaciskania i otwierania przez 5 minut. - Ćwiczenia wzmacniające, powtarzane 5-10 razy:
a) Zaciskanie pięści.
b) Zginanie i prostowanie nadgarstka.
c) Zginanie i prostowanie ręki w stawie łokciowym.
Etap III
Okres nakłuwania przetoki
Jest bardzo ważne, by właściwie dbać o swoją przetokę lub protezę naczyniową, zaś przestrzeganie poniższych zasad pozwoli zmniejszyć ryzyko wystąpienia powikłań.
Należy pamiętać o:
- Ochronie dostępu naczyniowego przed jakimkolwiek uciskiem lub urazem:
a) Unikaj obcisłych ubrań, biżuterii i jakichkolwiek innych przedmiotów, które mogą uciskać dostęp naczyniowy.
b) Unikaj spania na ręce z dostępem naczyniowym.
c) Unikaj obciążania kończyny z dostępem naczyniowym: nie podnoś ciężkich przedmiotów.
d) Nie pozwalaj na pobieranie krwi lub pomiar ciśnienia krwi na ręce z przetoką.
e) Opatrunek, założony na przetokę po zakończeniu dializy, może być zdjęty dopiero następnego dnia. - Higienie skóry:
a) Myj codziennie okolicę przetoki naczyniowej letnią wodą z mydłem oraz zawsze przed rozpoczęciem dializy.
b) Nie drap okolicy przetoki i nigdy nie usuwaj strupów.
c) Opatrunek założony po dializie należy zdjąć na drugi dzień, zaś zmienić go, gdy jest zabrudzony lub przemoczony. - Ochronie skóry okolicy przetoki:
a) Nie stosuj kremów, płynów oraz mydeł, które podrażniają skórę.
b) Unikaj kontaktu z roślinami drażniącymi i parzącymi np.: pokrzywa zwyczajna, barszcz Sosnowskiego.
c) Chroń skórę okolicy przetoki przed poparzeniem słonecznym. - Kontroli funkcjonowania przetoki:
a) Kontroluj codziennie przetokę pod kątem objawów zakażenia (ból, zaczerwienienie, ocieplenie oraz obecność wydzieliny ropnej).
b) Kontroluj codziennie, czy z okolic nakłucia przetoki nie dochodzi do krwawienia.
c) Kontroluj jej funkcjonowanie:
Sprawdzaj, czy pod przyłożonymi opuszkami palców jest wyczuwalny szmer naczyniowy. Jeśli szmer naczyniowy jest niesłyszalny lub ulegnie wyciszeniu, wówczas należy niezwłocznie poinformować o tym fakcie ośrodek dializ.
Anetta Cekała
Dyrektor ds. Pielęgniarstwa
Diaverum Polska